Geënt op de edele olijf

Broe­ders en zusters

Beste broe­ders en zusters,

Be­vrij­ding Ausch­witz

Vorige week woens­dag werd her­dacht hoe Russische troepen 76 jaar gele­den het con­cen­tratie­kamp Ausch­witz hebben bevrijd. Wie leest over de con­cen­tratie­kampen van de natio­naalsocialisten wordt stil en verdrie­tig. Alleen al in Ausch­witz wer­den een miljoen mensen, met name joodse mensen, op een fabrieks­ma­tige wijze omgebracht. Tallozen verloren hun leven in de gas­ka­mers. Vorige week had dag­blad Trouw een aan­grij­pend verhaal over Neder­landse SS’ers die in Ausch­witz gewerkt hebben en gruwe­lijk hebben gehandeld. Schokkend was het verhaal over een jonge joodse moe­der die werd doodgeschoten en daarna haar baby. Blijk­baar zon­der enige gewetens­nood wer­den deze moor­den gepleegd. Het nazisme blijft tot op de dag van vandaag grote vragen oproepen. Hoe was het moge­lijk dat in een cultuur waar­bin­nen al eeuwen het Evan­ge­lie was verkon­digd, deze ideo­lo­gie met een agressieve Jodenhaat zoveel aanhang kon krijgen? Een nieuw hei­dendom kon zich breed maken. Het recht van de sterkste zat op de troon.

Chris­te­lijke ge­schie­de­nis en anti-judaïsme

Toch moeten wij ook eer­lijk willen kijken naar onze eigen chris­te­lijke ge­schie­de­nis. Er is dan alle reden tot grote schaamte en diep schuldbesef. Want al in de eerste eeuwen van de Kerk ont­staat er een diepe vijand­schap tussen joden en chris­te­nen. Grote theologen hou­den felle anti-joodse preken. Ik noem alleen Johannes Chrysostomus. Zijn naam betekent Guldenmond. Hij kon fan­tas­tisch preken maar hij gebruikt zijn retorisch talent om ook af­schu­we­lijk preken over de joden te hou­den. Veel theologen zijn helaas door de eeuwen heen hem gevolgd. Ik denk aan de felle preken van Maarten Luther. Zijn anti-judaïsme was groot. Hele citaten uit werken van Luther kon­den de natio­naalsocialisten in hun publi­ca­ties over­ne­men. Onbetwist­baar heeft het ker­ke­lijk anti-judaïsme de haat tegen de joden in nazi-Duits­land gevoed. Een diepzwarte pagina uit de ge­schie­de­nis van onze Kerk.

Relatie tussen Kerk en Synagoge

Na de Tweede Wereld­oor­log heeft de Holo­caust de chris­te­lijke ge­meen­schap tot een diep­gaand gewetens­on­der­zoek gebracht. En ook tot een nieuwe be­zin­ning op de relatie tussen Kerk en synagoge. Wij beseffen opnieuw hoe­zeer chris­te­nen gewor­teld zijn in Israël. De apostel Paulus schrijft daar ind­ringend over in zijn brief aan de chris­te­nen van Rome: Gij zijt van de wilde olijf­boom, waartoe gij krachtens uw oorsprong behoort, afgebroken en tegen uw aard in geënt op de edele olijf (hoofd­stuk 11, 24). De apostel ziet de chris­te­nen uit de volkeren als wilde olijven die zijn inge­plant in Israël als de edele olijf. Wij zijn dus van huis uit joods. De God die wij in onze kerken en kapellen aanbid­den is de God die zich in de loop van Israëls ge­schie­de­nis heeft geopen­baard. Op het hoogte­punt van de tijd heeft Hij onder ons willen wonen in een joodse man. De heilige God van het verbond toont zijn onvoor­waar­de­lijke liefde in Jezus.

Een nieuwe leer met gezag

Afgelopen zon­dag lazen wij dat Jezus op de sabbat naar de synagoge ging. Dat deed hij als Jood naar gewoonte. Op de sabbat her­dacht Jezus Gods schep­ping en de be­vrij­ding van zijn volk uit de slavernij van Egypte. In het joodse gebedshuis werd gelezen uit de Schriften, die wij nu Oude Testa­ment noemen. Jezus open­baart zich daar als profeet en Messias. Hij leeft vanuit het verbond van Israëls God en zal dat verbond vernieuwen. In het zon­dagse evan­ge­lie wordt hij geschetst als de Heilige Gods. Hij spreekt met gezag en drijft onreine geesten uit. Helaas zijn er tot op de dag van vandaag vele onzuivere geesten in onze wereld. Wij denken na­tuur­lijk aan de boze geest van oorlog en terreur in tal van lan­den. Maar ook dich­ter­bij aan roddel, jaloezie en afgunst.

De onreine geest van geweld

In deze dagen noem ik heel bij­zon­der ook de onreine geest van geweld in onze eigen samen­le­ving. Al heel lang maak ik mij zorgen over het verbale geweld in de sociale media. Op allerlei sites, helaas ook met een katho­lie­ke ach­ter­grond, wordt vaak niet op de bal maar op de persoon gespeeld. Zo wordt menige goede naam besmeurd. Maar recent hebben wij in onze ste­den, ook binnen het bisdom van ’s-Hertogen­bosch, te maken gehad met fysiek geweld. In Eindhoven, Tilburg, ’s-Hertogen­bosch en andere ste­den en dorpen trokken vorige week relschoppers door de binnenste­den. Winkels wer­den opengebroken en er werd massaal gestolen en vernield. Het lijkt mij dat de daders stevig moeten wor­den gestraft, al moeten wij hen niet de­fi­ni­tief af­schrij­ven. Mensen die fouten maken, verdienen een nieuwe kans. Gelukkig kwam er na de rellen ook een golf van goed­heid in beeld. Burgers gingen hun stad schoon­ma­ken en voor gedupeerde on­der­ne­mers werd geld ingezameld. Een in­druk­wek­kend voor­beeld van saam­ho­rig­heid en compassie.

Schenkende liefde, geweldloos­heid en ver­ge­ving

Christus wil ons ook vandaag bevrij­den van onreine geesten. Zijn leven wordt ge­ken­merkt door schenkende liefde en geweldloos­heid. Hij blijft die weg trouw tot op het kruis van Golgotha. Geweld wordt niet met wraak maar met ver­ge­ving beant­woord. Hij pint mensen niet vast op hun donkere verle­den maar plaatst hen in het licht. Zij krijgen een nieuwe kans. Onze corona­tijd is onzeker en veel mensen raken aan het einde van hun Latijn. De lontjes van tal­loze mensen lijken steeds korter te wor­den. Onreine geesten in de Bijbel ver­de­len, zaaien onenig­heid en drijven mensen uiteen. Laten wij als chris­te­nen ons openen voor de goede Geest van God. Door de weg van liefde, geweldloos­heid en ver­ge­ving te gaan, kunnen wij, in onze gepola­riseerde en oververhitte samen­le­ving, mensen hope­lijk weer dichter bij elkaar brengen.

+Mgr. dr. Gerard de Korte