God en corona - Een straf van God?

Vierde woord ter bemoediging

Buiten maar ook binnen de Kerk zijn stemmen die het corona­vi­rus zien als een straf van God. In dit vierde Woord ter bemoe­diging plaats ik daar grote vraag­te­kens bij. Laten wij niet te ge­mak­ke­lijk denken dat wij Gods beleid over ons bestaan kunnen doorgron­den.

Mgr. De Korte heeft een vierde ‘Woord ter bemoe­diging’ ge­schre­ven in het kader van de corona­cri­sis. Ook is er een video opgeno­men als inlei­ding.

Christus vormt voor ons het hoogte­punt van Gods open­ba­rend spreken en han­de­len. In Hem ont­moe­ten wij aller­eerst een God die wil genezen en ver­ge­ven. Het vormt ook een vergis­sing om de schep­pen­de God als eerste oor­zaak te verwarren met de tweede oor­zaken binnen de schep­ping. De God van de Schrift geeft vrij­heid aan mensen en relatieve autonomie aan de natuur. Hij handelt aller­eerst door de Zoon die solidair met ons is in alle nood en door de Geest die ons inspireert om crea­tief te leven en het goede te doen. Zo kunnen wij God ook in deze crisis­tijd nabij weten.

Al maan­den is de samen­le­ving in de ban van het corona­vi­rus. Het virus gaat de hele wereld rond. De meeste pa­tiën­ten wor­den gelukkig mild ziek. Maar een aantal mensen krijgt compli­ca­ties en reeds duizen­den zijn gestorven. Om besmet­tings­ge­vaar te voor­ko­men is in veel lan­den het publieke leven min of meer tot stilstand geko­men. Fysieke afstand vormt het parool. Alles bijeen brengt het virus veel zorgen en verdriet met zich mee, zowel medisch als sociaal en econo­misch. Niet weinigen, ook chris­te­nen, vragen naar de rol van God in deze crisis.

Straf van God?

Er zijn gelo­vi­gen die de corona­cri­sis zien als een straf van God. Het model van ellende als straf heeft oude papieren. Ik denk aan de dui­ding van de balling­schap van het Joodse volk in het Oude Testa­ment in de zesde eeuw voor Christus. God lijkt het verbond met zijn volk te hebben opgezegd. Alles is verloren gegaan: het beloofde land, de tempel en de koning. En de profeten van Israël dui­den de rampspoed als straf voor de ontrouw van het volk. Maar in het Oude Testa­ment vin­den wij ook al een scherp protest tegen de gedachte dat onheil onlosmake­lijk zijn oor­zaak heeft in de zonde. Als Job alles heeft verloren - zijn kin­de­ren, zijn bezit en zijn ge­zond­heid - komen de zoge­naamde troosters hem zeggen dat zijn lot te maken heeft met onrecht­vaar­dig­heid in zijn leven. Maar Job werpt deze koppeling van zijn ellende en zonde ver van zich af.

Genezende en ver­ge­vende God

Het onder­wijs van Jezus kan wor­den gezien in de lijn van Job. Jezus wil in het verhaal over de blind­ge­bo­rene (Johannes 9) niet ant­woor­den op de vraag wie er gezon­digd heeft, de blinde of zijn ouders. Jezus zegt alleen dat het werk van God in de blinde man open­baar moet wor­den. De blinde wordt genezen. Zo komt in Jezus een genezende God in beeld. Daar­naast vormt het herstel van de relatie van de mens met God een wezen­lijk onder­deel van het open­ba­re leven van Jezus. God wil niet de dood van de zon­daar maar dat hij zich bekeert en leeft. In Jezus open­baart God zich aller­eerst als een genezende en ver­ge­vende God.

Recente ge­schie­de­nis

Het model van een straffende God is ook door de recente ge­schie­de­nis scherp ter dis­cus­sie gesteld. Waren de Cambodjanen bovenge­mid­deld zon­dig zodat de Rode Khmer kon toeslaan? Waren de mensen in Rwanda bovenge­mid­deld zon­dig zodat velen van hen door een bloe­dige bur­ger­oor­log om het leven kwamen? Was het joodse volk bovenge­mid­deld zon­dig zodat de Shoah hen trof? Waren de Russen bovenge­mid­deld zon­dig dat de terreur van Stalin kon huis­hou­den? Maar weinig mensen zullen deze vragen posi­tief willen beant­woor­den. Veeleer wordt dui­de­lijk dat wij uitermate voorzich­tig moeten zijn in ons spreken over een straffende God. Laten wij als theologen en pastores niet denken dat wij God achter de kaart kunnen kijken. Gods voor­zienig beleid over ons bestaan is maar moei­lijk te doorgron­den.

Middellijk

Er zijn vandaag ook chris­te­nen die het virus door gebed bestrij­den. In de media zijn chris­te­lijke predi­kanten te zien die met stemverhef­fing menen het virus te kunnen uit­drij­ven. Maar doen wij daar­mee recht aan Gods majes­teit? Het is goed te beseffen dat God wer­ke­lijk God is. In het verhaal van het bran­dende braambos (Exodus 3) open­baart God zich als Degene die handelt via de inzet van mensen. God roept name­lijk Mozes om zijn volk uit de slavernij van Egypte weg te halen. Dat is het patroon van de hele ge­schie­de­nis van God met zijn volk. God roept mensen en waar mensen die roe­ping niet beant­woor­den en hun vrij­heid mis­bruiken loopt de heilsge­schie­de­nis spaak. Wanneer Mozes vraagt naar de naam van Degene die hem roept, ant­woordt God: Ik ben zoals Ik ben. God belooft zijn bijstand maar altijd op een manier die verrassend, onvermoed en on­ver­wachts zal zijn. Niet voor niets is in de Bijbel de wolk het beeld van de ongrijp­ba­re, onzicht­ba­re en verborgen aanwe­zige God.

In de latere theo­lo­gie wordt deze visie op God tech­nisch ver­woord door Hem causa prima te noemen. Hij is als Schepper de eerste oor­zaak. En wij moeten zijn han­de­len niet verwarren met de tweede oor­zaken binnen de schep­ping. Wij leven niet in een spook- of toverhuis maar in een wereld waarin wij als vrije mensen mogen leven en gelukkig steeds meer regel­ma­tig­he­den hebben kunnen ont­dek­ken. God werkt bijna altijd door mensen (middellijk) en niet recht­streeks (on­mid­del­lijk).

Om enkele voor­beel­den te noemen. In Lourdes zijn miljoenen zieke pelgrims geweest. Ieder jaar begeleid ik een bede­vaart van de Orde van Malta. Ik merk dat de meeste zieken let­ter­lijk en figuur­lijk opknappen door de liefde en dienst­baar­heid van mensen die zij tij­dens de bede­vaart ont­moe­ten. Maar er zijn in de loop van de jaren maar enkele hon­der­den onverklaar­ba­re gene­zingen gemeld.

Een ander voor­beeld uit de Tweede Wereld­oor­log. God heeft de poorten van Ausch­witz niet zelf geopend. Neen, de terreurmachine in Ausch­witz kwam tot stilstand door de be­vrij­ding van het kamp door Russische soldaten. God werkt bijna altijd middellijk, in dit geval door soldaten van de wrede dictator(!) Stalin. God schrijft recht op kromme lijnen.

God drie-een

Hoe kunnen wij Gods be­trok­ken­heid bij de corona­cri­sis dan begrijpen? Uit dit betoog mag dui­de­lijk zijn dat wij, naar mijn diepste over­tui­ging, voorzich­tig moeten zijn met ons spreken over een straffende God en dat Hij bijna nooit met won­der­lijke ingrepen de wereld bestuurt. God res­pec­teert bijna altijd de wet­ma­tig­he­den van zijn schep­ping en de vrij­heid van mensen. Als chris­te­nen spreken wij niet zomaar over God maar over de God die zich in de loop van Israëls ge­schie­de­nis heeft geopen­baard. Wij spreken over deze God heel beleefd: niet met twee

maar zelfs met drie woor­den: God als Vader, Zoon en Geest. Een theoloog uit de eerste eeuwen heeft eens gezegd dat de Vader zijn twee armen liefde­vol naar de aarde uitstrekt. De arm van de Zoon en van de Geest.

Solidaire Jezus

Voor een christen open­baart God zich bij uitstek in zijn Zoon Jezus. Juist in deze dagen staan wij bij­zon­der stil bij het lij­den, de dood en de opstan­ding van Christus. In Hem toont God zijn soli­da­ri­teit met onze wereld. Tot op het kruis heeft Jezus zich met ons verbon­den. Christus is solidair tot in onze doodsangst en dood. Maar wij geloven ook dat de weg van het kruis de weg naar het nieuwe leven is gewor­den. Op de Paas­mor­gen heeft Jezus nieuw en ander leven ont­van­gen. Het grote won­der van Pasen. Tege­lijk kunnen wij over dit won­der alleen maar stamelen en stot­te­ren. Want Paasleven is niet meer onder­wor­pen aan de dood terwijl al het ons bekende leven ster­fe­lijk is en daardoor aan de dood gewijd. Toch geeft Pasen chris­te­nen de moed om te getuigen dat niet de dood maar God het laatste woord heeft. Hij is de Alfa en de Omega. Hij is trouw.

In­spi­re­rende Geest

Naast het werk van Christus als de Zoon, zie ik het werk van de Geest die inspireert. Zonder Gods Geest geen leven en geen geloof; geen ge­meen­schap en geen soli­da­ri­teit. Zonder de Geest ook geen gebed. Wij mogen juist in deze dagen harts­tochte­lijk bid­den dat Gods Geest artsen en verpleeg­kun­digen mag in­spi­re­ren om in deze crisis­tijd vol te hou­den. Datzelfde geldt na­tuur­lijk voor de mannen en vrouwen van het open­baar bestuur maar ook onze pastores in moei­lijke omstan­dig­he­den. De Geest, zo hoop ik, inspireert de virologen om een vaccin tegen het virus te ont­dek­ken. En niet in de laatste plaats geeft Gods Geest ons allen hope­lijk veer­kracht om in deze nare tijd niet alleen licha­me­lijk maar ook men­taal staande te blijven. Door onze on­der­lin­ge ver­bon­den­heid en liefde­volle nabij­heid kan Gods aanwe­zig­heid ook in deze crisis merk­baar wor­den.

+ Dr. Gerard de Korte
Bis­schop van ’s-Hertogen­bosch